www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

MIASTO ZATOR

MIASTO ZATOR I UMOCNIENIA OBRONNE

Pierwsza wzmianka o wsi Zator pochodzi z 1228 r.. Prawdopodobnie istniejący wówczas gród nie znajdował się na terenie dzisiejszego miasta, a w miejscowości Grodzisko, położonej niespełna 4 km od Rynku. Zator lokował na prawie średzkim Mieszko cieszyński (1281 - 1314/5) 10 listopada 1292 r.. W 1327 r. w dokumencie hołdu lennego złożonego Janowi Luksemburskiemu odnajdujemy miasto Zathor; zamek nie został tu wymieniony.

Jan Długosz uznał Zator za spichlerz dla Krakowa. Jednocześnie było to miasto nadgraniczne, położone w niewielkiej odległości od stolicy Królestwa, należące jednak do obcej i nie zawsze sprzyjającej Wawelowi monarchii. Stąd też w 1438 r. wyruszyła ekspedycja zbrojna Dierżka z Rytwian przeciwko księstwu oświęcimskiemu. Według Długosza i dokumentów z października tegoż roku Zator zajęto szturmem. Książę Wacław (1433 - 1468) odzyskał miasto na mocy mediacji w dwa lata później. W niedługim czasie, 15 stycznia 1445 r., nastąpił podział księstwa oświęcimskiego, a Zator stał się stolicą niewielkiego księstwa.

Wówczas właśnie książę Wacław podjął wysiłek budowy przy mieście zamku. Skala jego możliwości była na tyle nikła, że w dokumencie podziałowym odnotowano konieczną pomoc finansową ze strony dwóch braci księcia Przemysława i Jana IV - panów pozostałych fragmentów dawnego dużego księstwa oświęcimskiego. Udzielne księstwo z roku na rok stawało się coraz bardziej zależne od Krakowa. Ostatecznie w 1454 r. książę Wacław złożył hołd lenny Kazimierzowi Jagiellończykowi. W 1494 r. lenno to wykupiono i ustanowiono jako królewszczyznę. Mieszkańcy Zatora cieszyli się pewną autonomią do 1564 r., gdy królewszczyzna została włączona do Korony.

Na podstawie rachunków dziesięcin T. Ładogórski oszacował, że Zator liczył w początku XIV w. aż około 1400 mieszkańców, co wydaje się liczbą mocno przesadzoną. Obwód owalnicy miasta wynosi około 920 m, a powierzchnia 5,6 ha.

Trudno określić czas powstania umocnień, za to ich kres jest dobrze datowany. Umocnienia zostały rozebrane wkrótce po 28 grudnia 1440 r. Pierwsza wzmianka o ich istnieniu pochodzi zaś z roku 1438. Według wszelkich przesłanek archeologicznych należy uznać, że Zator nie posiadał murowanego obwodu obronnego. Do naszych czasów dotrwały nikłe relikty fosy oraz wału. Prospekcja terenowa nie pozwoliła rozpoznać techniki, w jakiej ów wał wzniesiono. Zdaniem badacza były to umocnienia pozbawione elementów drewnianych. Warto jedynak zwrócić uwagę, że część nawarstwień może być pozostałością rozłożonej konstrukcji drewnianej, zapewne rusztowej. Wysokość i szerokość zatorskiego wału jest tym trudniejsza do oszacowania, że został on intencjonalnie zniesiony. Rozwleczone pozostałości konstrukcji ziemnej obserwowano archeologicznie na szerokości około 20 m. Miejska fosa, wedle pozostałości terenowych, miała około 19 - 22 m szerokości, a jej zachowana głębokość wynosi około 1 m. Należy przypuszczać, że na szczycie wału funkcjonował częstokół. Przesłanką, acz wątłą, ku takiemu twierdzeniu była konieczność użycia drabin podczas szturmu wojsk Dzierżka z Rytwian.

PODSTAWOWE DANE MIASTO

Miasto Zator

Własność książeca

Liczba mieszkańców ?

Powierzchnia (ha) 5,6

PODSTAWOWE DANE FORTYFIKACJE

Grubość muru 20 wału

Liczba baszt 0

Wieże 0

Bramy główne ?

FORTYFIKACJE - FOTO

BIBLIOGRAFIA:

Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.

W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka

zdjęcia: Sylwester Kacprzyk

źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego