MIASTO CZELADŹ
MIASTO CZELADZI I MURY OBRONNE
Po raz pierwszy o istnieniu wsi Czeladź (villa Chelad), z mostem na Brynicy i taberną,
dowiadujemy się z dokumentu nadania wsi Klemensowi z Ruszczy w 1228 r. przez Kazimierza I
opolskiego. Dziesięć lat później Czeladź została nadana klasztorowi w Staniątkach, w których
rękach pozostała do 1260 r. gdy odkupił ją Władysław opolski (1260 - 1281). Moment ten
przyjmowany jest przez historyków za moment lokacji miasta, brak jednak ku temu
jednoznacznych przesłanek w źródłach pisanych. Najstarszą pewną informacją o funkcjonowaniu
prawa niemieckiego w Czeladzi jest dokument z 1411 r., w którym książę Bolesław I cieszyński
(1405 - 1431) rozsądził spor pomiędzy plebanem a wójtem czeladzkim.
W Wigilię Bożego Narodzenia 1443 r. ziemia siewierska, w tym Czeladź, zostały sprzedane
przez Wacława księcia cieszyńskiego (1431 - 1443) Zbigniewowi Oleśnickiemu biskupowi
krakowskiemu.
W 1518 r. miasto mocno ucierpiało w wyniku pożaru. Zniszczenia archiwum miejskiego
było przyczyną nadania Czeladzi nowego przywileju w 1522 r.. Określał on liczne zobowiązania i
prawa mieszczan, w tym obowiązek - niezależnie od płci - zbrojnej obrony miasta w przypadku
zagrożenia. W tym też okresie wzniesiono pierwszy znany ze źródeł pisanych murowany budynek
w Czeladzi: kościół farny, konsekrowany w 1529 r..
Trudno ocenić, jak dużym ośrodkiem była Czeladź. Na podstawie spisu świętopietrza z lat
30. XIV w. można określić liczbę jej mieszkańców na około 330 osob. Układ urbanistyczny
Czeladzi jest regularny. W obrębie rekonstruowanych granic miasta zamknięto około 4,45 ha,
a obwód miasta miał długość około 780 m.
Czeladź ulokowana została na wyniesieniu wapiennym o stromych zboczach, stanowiącym
naturalną przeszkodę. Pomimo tego umocniono ją kamiennym murem o grubości około 1,9 m
w partiach naziemnych. Nie znamy niestety jego wysokości. Prawdopodobnie nie posiadał
krenelażu, lecz wzmocniony był basztami. Partia fundamentowa miała grubość do 2,1 m. Mur
wzniesiono z łamanego lokalnego kamienia wapiennego łączonego wapienną zaprawą. Partie lica
wykonano ze starannie dobieranych kamieni, jądro zaś miało charakter przelanego zaprawą gruzu.
Brak w źródłach jakichkolwiek informacji na temat miejskich bram oraz ewentualnych innych
obiektów obronnych, takich jak fosa. Nie wiadomo również, czy miasto posiadało pełen obwód
obronny.
Mur miejski istniał przed 1536 r., gdy został uwieczniony na weducie. Charakter
nawarstwień pozwala sądzić, że powstał prawdopodobnie w XIV - XV w. Dalsze badania powinny
zweryfikować możliwość wzniesienia muru dopiero przez biskupów krakowskich, czyli po 1443 r.
Umocnienia miasta zostały zniesione prawdopodobnie w trakcie szwedzkiego potopu
Do naszych czasów nie przetrwały żadne naziemne pozostałości po murze miejskim.
Jedynymi pośrednimi śladami jego istnienia są nazwy ulic: Walna i Podwalna w południowo -
zachodniej części miasta.
Miasto Czeladź |
Własność książeca |
Liczba mieszkańców 260 |
Powierzchnia (ha) 4,45 |
Grubość muru 1,7 m |
Liczba baszt 0 |
Wieże 0 |
Bramy główne 2? |
Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.
W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka
zdjęcia: Sylwester Kacprzyk
źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego
© 2011 - 2024 SKŁADNICA GÓRNOSLĄSKA
|