www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

MIASTO GLIWICE

MIASTO GLIWICE I MURY OBRONNE

Najstarszy dokument wymieniający Gliwice pochodzi z 1276 r. i jest zarazem pierwszą informacją o funkcjonowaniu prawa miejskiego. Wydaje się, że sam moment nadania praw miejskich można umieścić w czasach wzmożonej działalności lokacyjnej Władysława opolskiego (1246 - 1281), prawdopodobnie jako "odpowiedź" na odebranie praw Sławęcicom, a więc po 1260 r.

W początkowym okresie swego istnienia Gliwice należały do księstwa opolskiego, a po jego podziale do bytomskiego. Miasto w początku XIV w. nie pełniło chyba funkcji rezydencjonalnych, gdyż brak w źródłach informacji o zamku. Po wygaśnięciu linii Piastów bytomskich pretensje do obszaru zgłaszało kilku książąt. Ostatecznie miasto zostało podzielone na dwie części 29 lipca 1356 r. i pozostało w tej formie aż do ostatniej ćwierci XV w..

Do najważniejszych momentów w historii miasta niezaprzeczalnie zalicza się 1430 r., w którym Gliwice zajęte zostały przez wojska husyckie. Przez niemal rok ośrodek pełnił funkcję bazy wypadowej dla Zygmunta Korybutowicza i jego sił. W 1465 r. miasto drogą kupna stało się na krótko siedzibą wojowniczego i niespokojnego księcia Jana IV (1465 - 1482). Już w 1482 r. książę Jan zmuszony był oddać księstwo w zastaw Janowi Bielikowi - staroście Górnego Śląska. U schyłku XV w. miasto utraciło znaczenie jako rezydencja, a źródła pisane informują nas o kresie gliwickiego zamku, którego rozbiórkę rozpoczęto w 1491 r.. Według spisów świętopietrza, w I połowie XIV w. parafie Gliwickie (zapewne z przedmieściami) liczyły szacunkowo około 1470 dusz. W czasie spisywania urbarza w 1532 r. liczba mieszczan była niższa i wynosiła około 1000 osób. Obszar miasta to około 9,3 ha, obwiedzionego około 1100 m muru.

Na podstawie materiału źródłowego oraz badań archeologicznych, powstanie obwodu obronnego Gliwic możemy datować na 2 połowę XV w. Brak natomiast jakichkolwiek dowodów na wcześniejsze umocnienia miasta, również te drewniano - ziemne. W okresie tym miasto zyskało również murowany ratusz a rynek pokrywał kamienny bruk. Inwestycje te mogą wskazywać, że był to okres prosperity. Trudno ocenić kim był fundator umocnień w Gliwicach. Ocena polityki Jana IV oświęcimskiego, pana Gliwic wskazuje na słabe zainteresowanie rozwojem posiadanych miast, ale jednocześnie wojowniczy charakter księcia. Wobec braku precyzyjnych źródeł należy również brać pod uwagę starostę Jana Bielika lub dopiero Jana Dobrego.

Mur miejski opasał miasto w całości i miał przebieg stosunkowo regularny, z jedyną anomalią w północno - zachodnim narożniku miasta, w rejonie dzisiejszego ogrodu plebańskiego. Pierwotna wysokość wynosiła około 8,5 m, grubość kurtyny nie przekraczała 1,2 m. Obwód wzniesiony był w większości w technice opus emplectum z licem ceglanym w wątku gotyckim. Fundament wznoszono głownie z kamieni eratycznych. Na długości muru można zaobserwować wyraźne ślady po budowie odcinkami. Świadczą o tym zarówno styki odcinków, jak i różnice w technice budowy.

Wzdłuż całego obwodu w nieregularnych odstępach rozlokowano 36 baszt. Baszty miały kształt prostokąta o regularnych wymiarach zewnętrznych 2 x 8 m i pierwotnie w większości były otwarte od wewnątrz. Wyjątek stanowią baszty wchłonięte przez Dwor Zetritzow oraz wieża przy Bramie Czarnej/Raciborskiej/Kozielskiej. Baszty, choć budowane wraz z murem i z nim wyraźnie przewiązane, były od niego grubsze o około 0,2 m. Ich wysokość prawdopodobnie była nieznacznie większa niż kurtyny i wynosiła około 9 m. Dodatkowo wzdłuż kurtyny funkcjonował ganek dla obrońców.

Do miasta prowadziły dwie bramy od wschodu zwana Bytomską lub Białą , oraz od zachodu, zwana Raciborską, Kozielską lub Czarną. Brama Czarna wyposażona została wtórnie (być może w XVII w.) w murowany most. Od strony zewnętrznej, także wtórnie, ochraniana była dodatkowym przedbramiem. Przy bramie znajdowała się rownież flankująca ją wieża. Na podstawie widoków z 1626 i z 1846 r. oraz inwentaryzacji ocenić możemy, iż posiadała formę wieżową, o podstawie prostokąta o wymiarach 6,3 na 7,3 m. Liczyła 5 kondygnacji. Przejazd przesklepiono i ozdobiono ostrołukowym portalem. Przypuszczalnie, pierwotnie wjazdu do miasta chroniła brona.

Dodatkowo miasto otoczone było fosą, oddaloną od linii muru o około 7 - 12 m. Jej szerokość mogła wynosić 16 m, głębokość ponad 2,3 m. Z obronnością miasta związany był pierwszy zamek oraz Dwor Zetritzow. Zamek piastowski, pochodzący zapewne jeszcze z XIV w., nie został do dziś zlokalizowany. Można przypuszczać, iż znajdował się w miejscu dzisiejszych ogrodów plebańskich w północno - zachodnim narożniku miasta. Sugerują to zarówno wydarzenia historyczne, jak i ukształtowanie w tym miejscu miejskiego muru. Drugim obiektem był zaś Dwór zbudowany w XVI w. przez rodzinę Zetritzow. Do jego wzniesienia wykorzystano mur miejski oraz baszty.

PODSTAWOWE DANE MIASTO

Miasto Gliwice

Własność książeca

Liczba mieszkańców 1000

Powierzchnia (ha) 9,3

PODSTAWOWE DANE FORTYFIKACJE

Grubość muru 0,9-1,2 m

Liczba baszt 36

Wieże 0

Bramy główne 2

FORTYFIKACJE - FOTO

   

   

   

   

BIBLIOGRAFIA:

Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.

W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka

zdjęcia: Sylwester Kacprzyk

źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego