www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

MIASTO OŚWIĘCIM

MIASTO OŚWIĘCIM I MURY OBRONNE

Oświęcim po raz pierwszy pojawia się w źródłach pisanych w 1179 r., gdy wraz z Bytomiem zostaje przekazany jako prezent synowi Mieszka Plątonogiego, Kazimierzowi I (1211 - 1230). W początkach XIII w. Oświęcim był grodem kasztelańskim, o czym przekonuje pojawienie się w dokumentach miejscowego kasztelana.

Nie znamy daty lokacji miasta. Część badaczy sądzi, że przywilej składu soli i ołowiu z 1291 r. jest częścią aktu lokacyjnego. Data ta wydaje się zbyt późną, gdyż już w 1284 r. w dokumencie pojawił się oświęcimski wójt. Niezależnie jednak od daty lokacji prawo składu było istotnym elementem miejscowej gospodarki. Oświęcim wszak leżał na szlaku pomiędzy Krakowem a Cieszynem, a więc przez jego granice transportowana była wielicka sol wywożona na Śląsk i Morawy.

Rozwój Oświęcimia zapewne przyspieszył po 1316 r., gdy miasto stało się po podziale większego dominium cieszyńskiego stolicą Władysława (1316 - 1321/4). W 1327 r. księstwo zostało zhołdowane Janowi Luksemburskiemu. Dokument lenny jest najstarszym bezpośrednim dowodem na lokację miasta, a także na funkcjonowanie w nim zamku. Ostrożnie można przypuszczać, że inicjatywa budowy warowni należała do Władysława lub jego syna Jana I (1321 - 1372) - krakowskiego scholastyka, osoby o odpowiednich możliwościach finansowych, na którego długie panowanie przypadł okres wieloletniego spokoju i korzystnego rozwoju okolicy.

W 1433 r. na ziemię oświęcimską najechał Bedřich ze Stražnice jednak prawdopodobnie nie zagroził miastu. Położenie miasta niezaprzeczalnie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Było ono jednak również zarzewiem konfliktów politycznych, ze względu na niewielką odległość od stołecznego Krakowa. Konflikt rozpoczął się w 1438 r., gdy na księstwo najechał Dzierżysław z Rytwian. Zajął wówczas Zator, drugie miasto księstwa i prawdopodobnie zaatakował stolicę. By odzyskać Zator, w 1440 r. książę Wacław I (1433 - 1445) zgodził się oddać Koronie zamek w Barwałdzie oraz znieść umocnienia Zatoru.

Następną akcją zbrojną wymierzoną przeciwko księstwu oświęcimskiemu dowodził w 1452 r. Piotr Szafraniec. Sejmik w Lublinie zgodził się wówczas wysłać pod Oświęcim oddział zaciężny, który w styczniu 1453 r. rozpoczął oblężenie i ostatecznie zdobył oświęcimski zamek. Dokumenty nie są jednoznaczne i trudno z nich wywnioskować, czy oblężenie dotyczyło wyłącznie zamku, czy również miasta. W odpowiedzi na atak Jan IV oświęcimski (1445 - 1456) zajął klasztor dominikański, skąd następnie prowadził ostrzał zamku. W wyniku konfliktu Jan został zmuszony odsprzedać terytorium oświęcimskie Kazimierzowi Jagiellończykowi. Układ został podpisany 19 marca 1454 r.. Ostateczna spłata i zakończenie konfliktów nadgranicznych miało miejsce dopiero 1456 r..

Bardzo trudno określić początki powstawania umocnień w Oświęcimiu. Informacje o walkach z 1453 r. nie informują nas o jakichkolwiek elementach chroniących samo miasto. Szesnastowieczne donacje króla Aleksandra i testament Andrzeja Niadeckiego świadczą chyba o rozbudowie lub próbach ukończenia budowy umocnień.

Miasto zostało prawdopodobnie przynajmniej częściowo otoczone murem. Pobudowano go z lokalnej łamanej skały wapiennej, łącząc elementy zaprawą murarską. Być może obwód ten nigdy nie został ukończony.

Badania archeologiczne przy ul. Wysokiej oraz ks. A. Knycza pozwalają sądzić, że obok rzeki Soły podejście pod miasto utrudniała również fosa o szerokości ponad 6 m i niewielkiej głębokości 1,5 m.

Trudno natomiast łączyć odkrycia poczynione na posesji Rynek 14 z umocnieniami miejskimi. Wąskie i płytkie rowy mogły być elementem sieci melioracyjnej lub granicą działek miejskich. Warto również zaznaczyć możliwość funkcjonowania w tym miejscu domu wójta, być może otoczonego murem. Hipoteza ta wymaga jednak dalszych badań archeologicznych i historycznych.

PODSTAWOWE DANE MIASTO

Miasto Oświęcim

Własność książeca

Liczba mieszkańców -

Powierzchnia (ha) 10

PODSTAWOWE DANE FORTYFIKACJE

Grubość muru ?

Liczba baszt ?

Wieże ?

Bramy główne ?

FORTYFIKACJE - FOTO

BIBLIOGRAFIA:

Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.

W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka

zdjęcia: Sylwester Kacprzyk

źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego