www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

MIASTO RACIBÓRZ

MIASTO RACIBÓRZ I MURY OBRONNE

Racibórz otrzymał prawo miejskie być może już przed 1217 r.. Prawdopodobnie było to prawo flamandzkie, zamienione w 1299 r. na średzką odmianę prawa magdeburskiego.

Losy Raciborza jako stolicy księstwa i miasta bliskiego Bramie Morawskiej nie należały do spokojnych. Ważnym wydarzeniem w dziejach miasta był zapewne najazd tatarski w 1241 r., gdy, według Długosza, zaatakowano gród. Niedługo później, bo w 1249 r., Racibórz został spalony przez walczącego z księciem Władysławem opolskim (1246 - 1281) biskupa ołomunieckiego Brunona. W latach 1285 – 87 w raciborskim grodzie znalazł schronienie biskup wrocławski Tomasz Zaremba, skonfliktowany z księciem Henrykiem IV Probusem. Sytuacja ta doprowadziła do oblężenia grodu przez wojska wrocławskie w 1287 r.. Z kolei nieugięta polityka Przemysława księcia raciborskiego (1281 - 1306), niechętnego złożeniu hołdu władcy Czech, była przyczyną najazdu króla Wacława II w 1290 r..

W przeciągu XIV i XV w. miasto Racibórz również było wielokrotnie zagrożone. W 1345 r. wojska Kazimierza Wielkiego zostały powstrzymane jeszcze zanim doszło do ataku na miasto. Zaś w 1400 r. ośrodek próbował zdobyć Zygmunt Luksemburski, jednak oblężenie nie powiodło się.
Podczas wojen husyckich książę raciborski Jan II Żelazny (1380/2 - 1424) nierozważnie uwięził husyckich posłów. Zachowanie to doprowadziło do działań odwetowych w latach 1430 i 1433, jednak brak w źródłach dowodów, by atakowano samo miasto.

Racibórz, obok Cieszyna, był w średniowieczu największym miastem Górnego Śląska. W 1337 r. do parafii raciborskich należało 2882 osób. Szacunkowa liczba mieszczan na początku XV w. wynosiła zdaniem T. Ładogórskiego około 3100 ludzi. W początku XVI w. w mieście stało 288 domów mieszczańskich (stan podany w urbarzu z 1532 r.), co pozwala mi oszacować liczbę mieszkańców na około 2000. Powierzchnia średniowiecznego miasta wynosiła około 19,25 ha, a długość obwodu około 1700 m.

W późnym średniowieczu Racibórz miał pełen obwód murowany. Jego wzmocnieniem od północy była rzeka, od wschodu mokradła, od pozostałych stron prawdopodobnie fosa. Czas powstania muru należy określić na schyłek XIII w.. Dokument z 1290 r. wskazuje, że mury wówczas już istniały, jednak charakter nawarstwień towarzyszących umocnieniom murowanym nie pozwala na dokładniejsze określenie czasu budowy. Ostrożnie inicjatywę budowlaną mogę przypisać księciu Władysławowi opolskiemu, czego weryfikacja wymaga jednak dalszych badań. Mur miejski Raciborza wzniesiono w technice opus emplectum. Jego jądro stanowił gruz ceglany łączony zaprawą wapienną i gliną.

W południowych partiach miasta zaobserwowano układ warstw naprzemiennie gruzu i gliny. Lica wznoszono z cegły palcówki o zróżnicowanych wymiarach. Poszczególne partie muru wznoszono w rożnych układach: wendyjskim, kowadełkowym, a najczęściej bez jednolitego układu. Fundament tylko na niektórych odcinkach posiadał odsadzkę szerokości do 9 cm. Stopa fundamentowa sadowiona była na podsypce z gruzu, żwiru lub też gliny usypywanych wprost na calcu lub w płytkich, o niespełna 0,5 m głębokości rowach fundamentowych. Sam fundament miał najczęściej około 0,4 m wysokości.

W części północnej miasta zarejestrowano kurtynę grubości 2,3 - 2,4 m, południowe partie przy ul. Browarnej miały zaś od 1,6 do 2,0 m, a dalej na zachód przy ul. Solnej od 2,3 do 2,5 m. Rożna jest również grubość partii ceglanych muru. W części północnej mają grubość jednej wozówki, z kolei partie zewnętrzne na południu miasta - dwóch. Wydaje się, że różnice w technice i jakości murowania zależne są od muratorów pracujących nad danym odcinkiem, a zmiany grubości prawdopodobnie wynikają z chęci dostosowania się do lokalnych warunków, np. stabilności gruntu. Płynąca rzeka oraz mokradła pozwoliły zapewne budowniczym na oszczędniejszą budowę i postawienie cieńszego muru.

Obronę aktywną zapewniał ganek obrońców osłonięty przedpiersiem z krenelażem oraz baszty w liczbie 11, skupione na odcinku południowym. Jedna z nich, obserwowana archeologicznie, znajdowała się pomiędzy ul. Basztową i Leczniczą. Zachowane relikty pozwalają sądzić, że mur raciborski był relatywnie niski. Ganek obrońców przy tzw. Baszcie Więziennej znajduje się na wysokości około 4,5 m ponad poziom gruntu. Wysokość całkowita z przedpiersiem wynosi zaś około 6,2 m.

W początkowej fazie miasto posiadało dwie bramy. Od północy ku zamkowi prowadziła Brama Odrzańska. Miała formę prostokątnej budowli, o wymiarach 6,3 x 8,2 m i świetle bramy około 3 m. Sień przejazdowa była wybrukowana. Brama miała formę wieżową, o czym świadczy XVIII w. ikonografia. Rozebrano ją w 1828 r.. Od zachodu do miasta prowadziła brama znajdująca się u wylotu ul. Długiej, zwana Wielką. Została rozebrana w 1818 r.. Prawdopodobnie wtórnie, o czym świadczy nazwa, w I połowie XIV w., wzniesiono bramę południową, zwaną Nową lub Starowiejską. Być może zachowana do dziś tzw. Baszta Więzienna pełniła pierwotnie funkcję wieży przybramnej. Hipoteza ta wymaga jednak dalszych badań, zwłaszcza rozpoznania archeologicznego samej bramy.

PODSTAWOWE DANE MIASTO

Miasto Racibórz

Własność książeca

Liczba mieszkańców 1700

Powierzchnia (ha) 19,25

PODSTAWOWE DANE FORTYFIKACJE

Grubość muru 1,6-2.5 m

Liczba baszt 11 (1)

Wieże 0

Bramy główne 3

FORTYFIKACJE - FOTO

   

   

   

   

   

BIBLIOGRAFIA:

Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.

W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka

zdjęcia: Sylwester Kacprzyk

źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego