www.skladnica-gornoslaska.pl                             o stronie                             bibliografia                             kontakt

MIASTO OPOLE

MIASTO OPOLE I MURY OBRONNE

Opole jest jednym z najstarszych miast na Górnym Śląsku. W 1217 r. odnotowano, że osadnicy w Leśnicy otrzymali prawa na wzór opolskich. Informacja ta, początkowo odczytywana jako świadectwo lokacji miasta, dziś interpretowana jest tylko jako przywilej dla pewnej grupy gości. Osadnictwo opolskie ma jeszcze starszą metrykę. Gród, leżący na przeciwległym brzegu Młynówki, pełnił w okresie plemiennym i wczesnopiastowskim funkcję ośrodka o dużym znaczeniu, a już w 1228 r. na mocy dokumentu Kazimierza I (1211 - 1230) rozpoczęto na nim budowę zamku.

Prawdopodobnie nowy, czy może pierwszy akt lokacyjny Opole otrzymało na samym początku panowania (przed 1248 r.) Władysława opolskiego (1246 - 1281). Prawo miejskie zamieniono na średzkie w 1327 r. a w 1352 r. na magdeburskie, co świadczy zapewne o sile gospodarczej mieszczan. Wiek XIV, aż do czasów Władysława Opolczyka (1356 - 1401), był okresem spokojnego rozwoju. Dopiero schyłek panowania tego księcia przyniósł otwarty konflikt najpierw z książętami czeskimi w 1390 r., a następnie z Polską, co w efekcie zaowocowało najazdem wojsk Władysława Jagiełły w 1396 r.. Dzięki paktowi zawartemu przez Bolesława V Wołoszka (1422 - 1439), w okresie wojen husyckich Opole nie zaznało najazdów i zniszczeń.

Jednak w II połowie wieku, wraz z roszczeniami jagiellońskimi do Śląska, rozpoczął się okres zagrożenia ze strony Korony, którego apogeum był najazd króla Kazimierza w 1474 r.. Schyłek XV w. i początek następnego to dla regionu oraz samego Opola okres prosperity. Stało się tak za sprawą ostatniego Piasta opolskiego, Jana Dobrego (1476 - 1532).

Po jego śmierci, mocą układów dynastycznych, miasto trafiło w ręce Hohenzollernów, na których zlecenie w 1532 r. spisano urbarz. Według tego dokumentu w mieście znajdowało się 258 domów oraz 18 niezabudowanych parceli. Wedle T. Ładogórskiego, około 1400 r. miasto zamieszkiwało 2300 ludzi. Na podstawie danych z urbarza z 1532 r. J. Leszczyński wyliczył, że mieszczan było około 2000, urbarz z 1566 r. pozwala zaś sądzić, że było ich wówczas około 2200.

Średniowieczne Opole ma kształt zbliżony do prostokąta o wyoblonych narożnikach, w zachodniej części dopasowanego do linii rzeki Młynówki. Według ustaleń urbanistycznych jego rozplanowanie miało jednorazowy charakter, a miasto nigdy nie podlegało poszerzeniu. W obrębie obwarowań o długości około 1500 m zamknięto przestrzeń około 14,5 ha, a więc było to jedno z najobszerniejszych organizmów miejskich Górnego Śląska.

Opola w średniowieczu bronił pełen obwód murowany. Chronologia muru obronnego do dziś nie została ustalona w sposób pewny. Zdaniem historyków inicjatorem budowy muru miejskiego był Bolko I (1281 - 1313), jednak pierwsza wzmianka o funkcjonującym obwodzie pochodzi dopiero z 1391 r. Analiza stratygrafii pozwala umieścić początek budowy murów w 2 połowie XIII w., stąd warto zasugerować, że inwestycję mógł rozpocząć ojciec Bolka - Władysław.

Opolski mur wzniesiono na płytkim fundamentowaniu zbudowanym z łamanej skały wapiennej, łączonej wapienną zaprawą. Grubość partii fundamentowej wynosiła przeciętnie około 3,25 m. Na żadnym z obserwowanych odcinków fundamentu nie zaobserwowano rozwarstwień chronologicznych, przez co wydaje się, że powstał on w jednorazowej akcji budowlanej. Część nadziemną wzniesiono w technice opus emplectum. Ceglana partia zewnętrzna miała grubość około 0,6, wewnętrzna zaś 0,4 m. Do ich pobudowania użyto cegły palcówki o różnych wymiarach, układanej w wątku wendyjskim i gotyckim zależnie od odcinka. Obserwowane różnice w budowie nawet sąsiadujących ze sobą fragmentów wynikają zapewne z budowy odcinkami, być może przez różne grupy murarzy, a nie z wyraźnych różnic chronologicznych. Mur miał najczęściej grubość około 3 - 3,1 m, a wysokość wynosiła ponad 7,5 m. Obwód zwieńczony był krenelażem i gankiem dla obrońców. W punktach newralgicznych wzmocniony był również bartyzanami. W murze miejskim wybudowano 5 bram: Zamkową , Odrzańską, Mikołajską, Gosławicką/Górną i Bytomską/Groszowicką . Do dziś nie przetrwały żadne nadziemne ich relikty. Odkryta Brama Odrzańska miała plan prostokąta o wymiarach 8,0 x 9,2 m z przejazdem o szerokości 3,75 m. Porównując plan Bramy Odrzańskiej z widokami innych bram miejskich wydaje się, że wzniesiono je pierwotnie w analogiczne formie. Miasto otaczała również fosa. W swym północnym odcinku miała szerokość od 16 do 18 m i głębokość nawet 5 m. Pomiędzy linią muru a brzegiem fosy pozostawiono szerokie na ponad 12 m przedpole.

Wtórnie miasto zostało wzmocnione od strony południowej przez zbudowanie drugiego obwodu muru oraz drugiej linii fosy, a od strony północnej przez wzniesienie bastei. Przypuszczać można, że miało to miejsce u schyłku średniowiecza, w końcu XV lub na początku XVI w.. Wtedy też wokół miasta funkcjonowały umocnienia drewniano - ziemne, mające za cel dostosować Opole do obrony artyleryjskiej. Wraz z powstaniem drugiego obwodu miasta, rozbudowano Bramę Bytomską o długą szyję i barbakan. Pozostałe bramy, według XVIII w. widoków, również rozbudowano o krótkie szyje i budynek przedbramia.

Mur miejski, wyłączywszy część nadrzeczną, wzmocniony był basztami. Wedle planów z XVIII w. było ich 13 wzdłuż wewnętrznego obwodu i 4 lub 5 w linii zewnętrznej. Dodatkowym wzmocnieniem obwodu miejskiego był drugi zamek ulokowany na terenie miasta. Tradycyjnie literatura łączy z nim wieżę przy ul. Księcia Władysława II Opolczyka. Nowsze badania archeologiczne pozwoliły odsłonić drugi obiekt obronny na terenie miasta, umiejscowiony na pl. św. Sebastiana. Wobec braku szczegółowych badań i źródeł historycznych, nie sposób jednoznacznie określić funkcji obydwu obiektów.

PODSTAWOWE DANE MIASTO

Miasto Opole

Własność książeca

Liczba mieszkańców 2000

Powierzchnia (ha) 14.5

PODSTAWOWE DANE FORTYFIKACJE

Grubość muru 3,0-3.1 m

Liczba baszt 13 (1)

Wieże 2?

Bramy główne 5

FORTYFIKACJE - FOTO

   

   

   

   

   

   

   

BIBLIOGRAFIA:

Serdeczne podziękowania dla Pana Arkadiusza Przybyłoka za zgodę wykorzystania jego rysunków i fragmentów tekstu z Pracy Doktorskiej.

W opracowniu użyto fragmentów tektów oraz rysunki Pracy Doktorskiej "MURY MIEJSKIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU" - Arkadiusza Przybyłoka

zdjęcia: Sylwester Kacprzyk

źródło: Repozytorium Prac Doktorskich Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego